‘Hayat ileriye doğru yaşanır, ancak geriye doğru anlaşılır‘ derler. Hafızamızı tazeliyelim… Afganistan’ı anlamak için bir tarih turu yapalım…Afganistan‘ı, Orta Asya'nın anahtarı sayan strateji 19. Yüzyıl‘ın sonlarına dayanır… Afganlar, İngiltere ile 1839-1842, 1878-1880 arasında ve 1919 yılında üç kez savaşır… 1842’de 13 bin kişilik İngiliz kuvveti Kabil ile Celalabad arasındaki Gandarmak Geçidi’nde Afganlar tarafından tümüyle imha edilir. Sadece bir kişi, ordu doktoru Dr. William Brydontopallayan bir at üzerinde Celalabat’taki İngiliz garnizonuna ulaşır. 19. Yüzyıl Alman edebiyatında gerçekçiliğin en önemli isimlerinden şair, yazar Theodor Fontaine, 1857’de yazdığı ‘Afganistan Trajedisi‘ isimli uzun şiirinde bu olayı anlatır… /Yürüyüş on üç binde başladı / biri Afganistan’dan eve geldi/ diyor iki mısraında…
* * * *
8 Ağustos 1919’da Rawalpindi Antlaşması’yla Afganistan bağımsızlığına kavuşur... Afganistandaha Kurtuluş Savaşı döneminde yeni kurulmakta olan Türkiye Cumhuriyeti'yle ilişkiye geçer… Türk ve Afgan heyetleri arasında 1 Mart 1921‘de Moskova'daki görüşmelerde, Türkiye-Afganistan İttifak Antlaşması imzalanır... Büyük Taarruz’a katılan eski Medine muhafızı Fahreddin (Türkkan) Paşa, Kabil’e ilk Türk sefiri olarak atanır… Kabil’de 1933-1941 arasında üçüncü Türk sefiri de yazar Memduh Şevket Esendal’dır… Afgan Kralı Emanullah Han, 1928’de eşi Kraliçe Melika Süreyya Terzi ile birlikte Türkiye’yi ziyaret etti…
* * * *
Aradan yaklaşık yarım yüzyıl geçer… Sovyetler Birliği 24 Aralık 1979’da Afganistan'ı işgal etti… 15 Şubat 1989‘de sona eren işgal döneminde bir milyondan fazla sivil, 15 binden fazla Sovyet askeri öldü… Sovyet işgali sona erer ama Afganistan’ı yine çetin günler bekliyordu. Moskova tarafından 1987'de göreve getirilen Muhammed Necibullah hükümeti ile muhalif gruplar arasında çatışmalar başladı… 400 binden fazla insan hayatını kaybetti…. Yönetim boşluğu, istikrarsızlık, yeni örgütlerin ortaya çıkmasına neden oldu… İşte onlardan biri de, ülkenin güneyindeki Kandahar vilayetinde 1994'de ortaya çıkan Taliban’dır… Taliban, 1996'da başkent Kabil'i ele geçirmesinin ardından ‘Afganistan İslam Emirliği’ni kurdu… Afganistan için karanlık yıllar başladı… Sadece Suudi Arabistan, BAE ve Pakistan onları tanıyan üç ülke oldu…
* * * *

Beş yıl sonra 2001’de bir başka dönem başladı… ABD, 11 Eylül 2001'de ABD'ye yapılan terör saldırısına yanıt olarak 7 Ekim 2001’de İngiltere ile birlikte Afganistan’a girdi… Kabil’de Sovyet işgali döneminden kalan Bagram Hava Üssü, Taliban ve El Kaide'ye karşı yürütülen savaşın merkezi oldu… ABD, Nisan’da yaptığı açıklamada, 20 yıl sonra Afganistan’dan çekileceğini duyurdu… Afganistan’daki ABD‘nin müttefikleri bu haberi duyar duymaz ABD’den önce tası tarağı toplayıp kaçıp gitti.
* * * *
Hafta boyunca dünya dehşetle izledi… 29 Nisan 1975 günü son Amerikalıların Saigon’daki Büyükelçiliği çatısından tahliyesine benzer görüntüleri… Dünya o gün birbirlerini ezerek helikoptere binmeye çalışanların çaresizliğine şahit olmuştu… 46 yıl sonra bu Kabil Havaalanı‘nda da dramatik sahneler yaşandı…
* * * *
Özetlersem… Taliban 20 yılda silinememişti… Pek çok nedeni var… Arapça talib (öğrenci) kelimesinin çoğulu Taliban (öğrenciler) adını benimseyen örgüt, hiç direniş ile karşılaşmadan çok kısa bir süre içinde harap haldeki ülkeye hakim oldu… Afganistan’da yaşananlardan çıkarılacak ders pek çok… Kabil'deki iktidar değişikliğinin sadece Afganistan tarihinde bir dönüm noktası olarak görmek sanırım çok büyük hata olur… Taliban'ın iktidarda olması bölge için ve giderek dünya için istikrarsızlık kaynağı olması ihtimali yüksek… Etkisi önümüzdeki aylarda, yıllarda görülecek, bu konuyu daha çok konuşacağız…