İlk Türk cumhuriyeti Kars'ta kuruldu

1934 yılından bu yana her yıl 5 Aralık Kadın Hakları Günü olarak kutladığımız gündü dün.

Tam da bu güne özel çok az bilinen konuyu yazmak istedim.

Mustafa Kemal Atatürk'ün en önemli devrimlerinden biri olan ve tüm dünya ülkelerinden önce Türk kadınına 'seçme ve seçilme hakkı'nın verilmesi daha önce yine bir Türk Cumhuriyeti anayasasında vardı.

O cumhuriyetin adı 'Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i yani "Güneybatı Kafkas Kars Sosyalist Cumhuriyeti."

Bilenler bilir, bilmeyenlere azıcık özetliyorum ve daha sonra Wikipedia'da geçtiği halini paylaşacağım bu cumhuriyetin.

***

30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşması ardından Oltu, Türk sınırları dışında kalınca, Müdafa-i hukuk teşkilatlarından ilki olan Kars İslam Şurası kurulur.

Bu şura daha sonra 30 Kasım 1918’de Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmeti'ni kurarlar.

Cumhuriyetin, 71 kişiden oluşan bir parlamentosu vardır.

Cumhuriyetin ilerici karakteri, kadınlara seçme-seçilme hakkı gibi haklar verilmesinde de ortaya çıkar.

Dış İşleri Bakanı, anayasa metninde kadın ve erkek olmak üzere her 10 bin kişinin katılımıyla 1 milletvekili seçilir demektir.

arihte kurulan ilk Türk Cumhuriyetini biliyor muydunuz?

İlk Türk sivil anayasası da bu hükümete aittir.

Ne yazık ki bir türlü bu cumhuriyeti tanımayan İngilizlerin istediği imtiyazlar yerine getirilmeyince 13 Nisan 1919’da Kars işgal edilerek bu cumhuriyete de son verirler.

İngiliz-ingiliz


Güneybatı Kafkas Kars Sosyalist Cumhuriyeti

İşte o 4-5 aylık kısa cumhuriyetin ve hükümetin Wikipedia'da geçtiği hali:

Adı: Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti - Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i

Yıl: 1918-1919

Bayrak: yeşil yanında kırmızı ay yıldız.

Başkent: Kars

Dil: Tarihçe

Para birimi: Kuruş, Lira

Kuruluşu: 1918

Osmanlı Devleti'nden bağımsızlık

Dağılışı: İngiliz işgali - 19 Nisan 1919


kars


Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti (Osmanlı Türkçesi: Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkate-i Milliyesi / Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi, 17-18 Ocak 1919 tarihleri arasında gerçekleştirilen Büyük Kars Kongresi'nin sonucunda kurulan ve 12 Nisan'da İngilizlerin Kars'ı işgal etmeleriyle son bulan geçici hükûmet. Elviye-i Selâse'nin tamamını kapsamakta birlikte Kars (Hükûmet merkezi), Batum, Ahıska, Ahılkelek, Artvin, Ardahan, Acara, Posof, Çıldır, Göle, Oltu, Karakurt, Sarıkamış, Karapınar, Kağızman, Kulp, Iğdır, Serdarabat, Aralık, Nuraşen, Nahçıvan, Culfa ve Ordubad gibi yerleri kapsamaktaydı. Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti veya Kars Cumhuriyeti adlarıyla da bilinir. İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Somerset Arthur Gough-Calthorpe tarafından kaldırılmıştır.


Kuruluşu

9 Ekim 1918'de Ahıska Hükümet-i Muvakkatası, 3 Kasım'da Aras Türk Hükûmeti, 5 Kasım'da Kars İslam Şurası kurulmuştur. 15 Kasım'da Birinci Kars Kongresi düzenlenmiş ve sekiz kişilik Muvakkat Heyeti seçilmiştir. 30 Kasım'da İkinci Kars Kongresi (Kars İslam Şurası Büyük Kongresi) düzenlenmiş ve Millî Şura Hükûmeti kurulmuştur. Aras ve Ahıska'daki hükûmetlerini birer şubesi sayarak Millî Şura Hükûmetine katılmıştır.


I. Dünya Savaşı sonunda 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti ordusu birliklerinin Güney Kafkasya'dan çekilmesini öngörmüştür. Osmanlı Devleti bu hükme uyarak 4 Aralık 1918 tarihinde askerlerini 1877 yılından önceki Rusya sınırına aynı uzaklıktaki yere çekecektir. Fakat Kars'tan askerlerini 2 ay sonra çekme kararı almıştır.


Bu kararın nedeni halkın bölgede bir hükûmet kurmasına zaman vermektir. Çünkü askerlerin geri çekilmesi ile Elviye-i Selase denen Kars, Batum ve Ardahan, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti işgaline açık bir hale gelecektir. Bunun üzerine 29 Ekim 1918 tarihinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde Ahıska Hükümet-i Muvakkatası (Ahıska Geçici Hükûmeti), 3 Kasım 1918 tarihinde Emir Bey Ekberzâde başkanlığında, merkezi Iğdır olmak üzere Aras Türk Hükümeti ve 5 Kasım 1918'de Kepenekçi Emin Ağa (Emin Ağa Borçalı) ve Piroğlu Fahreddin Bey başkanlıklarında merkezi Kars olmak üzere Kars İslâm Şûrası kurulmuştur. 30 Kasım 1918 tarihinde Kars'ta toplanan kongrede bu üç hükûmet Kars Millî İslâm Şûrası Merkez-i Umumisi adı altında birleşmiştir. Başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. 60 yöresel temsilcinin katıldığı bu kongre ile Kars, Oltu, Kağızman, Iğdır, Sarıkamış, Ardahan ile Türklerin ve Müslümanların yaşadığı Ahılkelek, Ahıska ve Batum gibi şehirlerde yaşayan halk örgütlenmiştir. 17 Ocak 1919 ve 18 Ocak 1919 tarihlerinde Dr. Esat Oktay Bey başkanlığında Kars'ta toplanan kongreye 131 temsilci katılmış ve kongrede Kars Millî İslam Şûrası'nın adı Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkata-i Milliyesi (Güneybatı Kafkasya Milli Geçici Hükûmeti) olarak değiştirilmiştir. Başkanlığına yine Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. Bu geçici hükûmet, 18 maddeden oluşan anayasası ve yeşil ve kırmızı zemin üzerinde bulunan ay-yıldızlı bayrağı kabul edip; 12 üyeli bir bakanlar kurulu ve halkın oyu ile seçilen 131 milletvekilli bir parlamento kurmuştur. 25 Mart 1919 tarihinde bu meclis Cenûb-i Garbî Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi adını almıştır. Hükûmet Kars'ın dışında Artvin, Ardahan, Batum, Gümrü, Sarıkamış, Nahcivan, Ordubad ve Iğdır'ı sınırları içinde saymıştır.

Yıkılışı

Bölgede bulunan İngilizler, yerel hükûmetin çalışmalarına bir süre göz yumdular. Ancak 19 Nisan 1919’da Kars’ı işgal ederek hükûmetin varlığına son verdiler.[14] Hükümetin 12 üyesini tutuklayarak önce Batum’a, sonra da Malta’ya sürdüler.

İngilizlerin Ermenilere devrettiği Kars, 1920 sonbaharında Kâzım Karabekir komutasındaki Türk birliklerinin bölgeyi ele geçirmesine kadar bir buçuk yıl işgal altında kaldı.

Önceki ve Sonraki Yazılar
YAZIYA YORUM KAT
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
Mehmet Mert Arşivi