Venezuela geçtiğimiz haftalarda bölgede gerginliği artırdı. Bu defa komşusu Guyana'nın Essequibo adıyla bilinen Amazon ormanlarıyla kaplı kısmının Venezuela'ya ait olduğu iddiasını tekrarladı. Tarihe uzanan bu toprak talebini tekrarlamakla yetinmedi, referandum ile Venezuela halkına "Essequibo kime ait" diye soruldu. Katılanların yüzde 95'i sorulan 5 soruya da "evet" cevabı verdi.
* * * *
Guyana denilince coğrafya meraklılarının dahi kafası karışır. Latin Amerika'nın Atlas Okyanusu'na bakan cephesinde birkaç Guyana var. En güneydeki halen Fransa'ya ait; Fransız Guyanası (Fransa'nın denizaşırı topraklarından). Venezuela'ya komşu olan kuzeydeki Guyana ise eski İngiliz Guyanası: 1966 yılında bağımsızlığını kazanmış, nüfusu 800 bin, başkenti Georgetown. Bu iki Guyana arasında ise eski Hollanda Guyanası (Hollanda’dan bağımsızlığını kazanan Surinam)
* * * *
Maduro komşu Guyana'nın üçte ikisini istiyor. Essequibo nehri ülkenin bir ucundan doğup bin kilometre yol kat ettikten sonra Atlas Okyanusu'na dökülür. Nehrin batısında kalan ormanlarla kaplı alan (160 bin km kare) Guyana topraklarının üçte ikisine tekabül eder. Venezuela, Essequibo adıyla bilinen bu bölgenin tamamının kendisine ait olduğunu ileri sürüyor, Essequibo nehrinin iki ülke arasındaki doğal sınır olması icap ettiğini savunuyor.
* * * *
İspanyolların, kıtanın hakimi oldukları dönemde, 1777 yılında, sınır nehir üzerinden bu şekilde çizdikleri doğrudur. Bilahare bölge Hollanda'nın eline geçmiş, ardından 1812 yılında İngiliz İmparatorluğu tarafından Hollanda'dan devralınmış. Venezuela'nın itirazların üzerine, 1899 yılında Paris'te yerleşik Hakemlik Mahkemesi’nin kararıyla günümüz sınırları, Venezuela ile İngiliz Guyanası arasındaki sınır olarak kabul edilmiş.
* * * *
2018 yılında, Guyana'nın, Lahey Adalet Divanı'na müracaatla, mevcut sınırın teyit edilmesi talebinde bulunduğunu biliyoruz. Divan, 2020 Aralık ayında, yetkili olduğuna karar vererek dosyayı incelemeye başladı. Venezuela ise Lahey Adalet Divanı'nın yetkisini ret eyleyerek Essequibo'nün kendisine ait olduğunu savunmaktan vazgeçmiyor; bölgeyi okul kitaplarında "region en reclamacion- zone revendiquée- hak iddia edilen alan" şeklinde gösteriyor.
* * * *
On yıllarca dondurulmuş çatışma mahiyeti taşıyan Essequibo sorununun, 2015 yılında bu topraklarda ve Atlas Okyanusundaki deniz uzantısında petrol bulunması neticesinde, tekrar canlandığını izliyoruz. ABD şirketi Exxon Mobile'in bölgeden çıkardığı petrol sayesinde fakir Guyana son bir iki yıldır dünyanın en hızlı büyüyen ekonomileri arasına dahil oldu (Referandum sonrasında, Venezuela hükümeti de aynı bölgeler için petrol arama ruhsatları vereceğini duyurdu).
* * * *
Petrol rezervleri itibarıyla dünyanın en zengin ülkesi kabul edilen Venezuela ise tam tersine 2013-2014 yıllarından itibaren düşüşte. Petrol üretimi üçte iki azaldı, ekonomisi dibe vurdu, enflasyonda dünya rekoru kırıldı. ABD yaptırımlarına maruz kaldı. 2024 sonunda Venezuela'da seçimler yapılacak. Üçüncü kez aday olacak Maduro'nun karşısında bu kez, tek adayla yarışacak bir muhalefet olacak. Maduro halkın dikkatini Essequibo meselesinin üzerine çevirdi. Böylece, milli davayı savunan lider konumunu pekiştirmek suretiyle elini kuvvetlendirmek istiyor.
* * * *
Halen hiçbir ülke Venezuela Essequibo meselesinde haklıdır demedi. Rusya sorunun barışçı yollardan çözülmesini önerdi. Brezilya, Kolombiya ve Şili, Latin Amerika'da savaş ve gerginlik istemediklerini duyurdular. Brezilya'nın gayretleri neticesinde, Venezuela ve Guyana liderlerinin, bir araya geleceklerini öğrendik. Latin Amerika'nın çok tecrübeli ve en popüler lideri Lula da Silva'nın Essequibo gerginliğinin giderilmesinde başarılı olmasını temenni ederim.