Yakından takip ettiğim ülkelerden biri Hollanda. 22 Kasım 2023’te yapılan seçimde aşırı sağcı populist Geert Wilders’in lideri olduğu Özgürlük Partisi (PVV) meclisteki 150 milletvekilinden 37'sini kazanarak seçimin galibi olmuştu. Avrupa'nın sosyal açıdan en liberal ülkelerinden biri olarak kabul edilen Hollanda‘da seçmen direksiyonu keskin bir sağa kıvırmıştı. Gerçi Avrupalıların neredeyse üçte birinin popülist, aşırı sağ partilere oy verdiği artık bilinen bir gerçek. Geert Wilders'in zaferi de Avrupa'nın popülist ve aşırı sağ partilerinin yukarı doğru gidişatını doğrulamıştı.
* * * *
Seçimin üzerinden neredeyse dört ay geçti. Wilders yönetiminde bir koalisyon hükümeti olamayacağı ortaya çıktı. Birkaç gün önce akşam bültenlerinin baş haberi şuydu. Kasım seçiminin açık galibi X kısa mesaj servisi aracılığıyla artık Başbakanlık görevini istemediğini duyurdu. Wilders, ancak koalisyondaki tüm partilerin bunu desteklemesi durumunda başbakan olabileceğini yazdı. Durum böyle değildi. Ertesi gün başbakan olmamanın "haksız" ve "anayasal olarak yanlış" olduğunu öne sürdü.
* * * *
Mitolojik kahraman İkarus’u bilirsiniz. Bilmeyenler/merak edenler internetten bulup okuyabilir. Balmumundan yaptığı kanatları parlıyordu. Mutluydu gökyüzüne yükselirken. Güneşin altında kanatlarını daha bir geniş açıp, yükselmek istedi. İkarus yükseldikçe güneşe doğru, farkedemedi giderek ısınan ve gurur duyduğu kanatlarının erimeye başladığını. Kanatları eriyordu oysa ki İkarus‘un. Neden diye sormuştu İkarus kendi kendine, neden? Oysa ki onun unuttuğu tek bir şey vardı. İkarus‘un kanatları balmumundandı. Geert Wilders’in de balmumundan kanatları şimdilik eridi diyebilir miyiz acaba?
* * * *
Şimdi belki şöyle söyleyebiliriz. Hollanda‘da siyasetin konturları şu an çok bulanık. Ancak kesin olan bir şey var: Populist, sağcı siyasetçi Geert Wilders hükümete liderlik etmeyecek. Peki ne olacak/olabilir? Siyasi analistlere göre, Wilders'in başbakan olup olmaması nihai belirleyici faktör değil. Erken seçim yerine ‘parlamento dışı‘ bir kabinenin kurulmasından bahsediliyor. Medyada ve uzmanlar arasında “parlamento dışı”nın gerçekte ne anlama geldiğine dair güçlü bir tartışma var. Çünkü kimse tam olarak kestiremiyor.
* * * *
Bunun anlamı belirsizliğini koruyor. Çoğunlukla parlamento ile kabine arasında "gevşek anlaşmalardan", "gevşek bir bağdan" söz ediliyor; Uzun süredir sağ ve merkez sağın parlamento dışı bir hükümet üzerinde anlaşmak istediği öne sürülüyordu. Bir koalisyon anlaşması üzerinde anlaşmaya varılmayacak, sadece kilit noktaları belirlenecek ve fiili konularda parlamentoda farklı çoğunluklar aranacak. Diğer partilerden veya bir partiyle bağlantısı olmayan uzmanlar da kabinede yer alabilecek. Başbakanın da mutlaka aktif bir politikacı olması gerekmeyecek.
* * * *
Hollanda, bugüne kadar Avrupa'da en kapsamlı koalisyon anlaşmalarına sahip olmasıyla tanınan bir ülke. Şimdi kısa bir koalisyon anlaşması yapılabilir mi? Veya anlaşmasız olur mu? Farklı düşünceler konuşuluyor. Bunu önümüzdeki günler gösterecek. Ancak aşırı sağcı politikacı başbakanlıktan vazgeçerek fedakarlıkta bulunmuyor. 2010'dan bu yana her seçimde en az yüzde 10 oy almasına rağmen hiçbir zaman iktidar partisi olarak sahneye çıkamamıştı, dışlanan bir partiydi. Şimdi gevşek de olsa ana akım partileri arasına girmiş olacak. Lahey’deki yönetimde tabu olmaktan çıkacak. Bence önemli olan bu.
* * * *
Siyasi gözlemciler buna ‘Hollanda deneyi‘ diyorlar. Portekiz'de de bu ayın başlarında yapılan genel seçimde aşırı sağcı Chega partisi üçüncü en büyük güç oldu. Ana akım partiler, aşırı sağcı Chega partisinin iktidar koalisyonuna katılmasını önlemek için farklılıklarını bir kenara bırakmaya istekli. Chega lideri Andre Ventura, etrafında oluşan ‘cordon sanitaire'i kınadı. Tıp alanından gelen bir terim olan ‘cordon sanitaire, bulaşıcı bir hastalığın izole edilmesini ifade eder. Siyasi anlamda da, aşırı partilerle işbirliğini veya ittifak kurmayı reddeder, onların ana akım siyasete girmesini engellemeyi amaçlar. Bakalım Hollanda deneyinden sonra bir de Portekiz deneyi olacak mı? Bekleyip göreceğiz.