Yaklaşık 10 milyon engelli yurttaş birçok sorunla boğuşuyor. Protez ile cihazlara erişemiyorlar. Sosyal yardım ve istihdam gibi sorunlar yıllardır çözüme kavuşturulmuyor. Belediyelerin ise engellilere uygun yeterli aracı dahi yok.
3 Aralık Dünya Engelliler Günü kutlandı. Geçti gitti. Bitti. Günübirlik sözler edildi. Efendim herkes bir engelli adayıdır, engellilerin sorunları bizim önceliğimizdir vs vs bu güzel sözlerle günü kurtardık. Engelliler ve aileleri yine dertleriyle başbaşa kaldı. Sevgili Dostlar ! Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) tarafından 2014-2019 yılları arasında yapılan en güncel Türkiye Sağlık Araştırması’na göre, ülkede yaklaşık 10 milyon engelli yurttaş bulunuyor. Engelli yurttaşların sağlık cihazlarından sosyal yardımlara, evde bakım desteğinden istihdam alanı ve toplu ulaşım araçlarına kadar birçok alanda yaşadığı sorunlar çözümsüz bırakılıyor.
Kamuda yüzde 4, özel sektörde yüzde 3 engelli çalıştırma zorunluluğu bulunuyor. Ancak 5,1 milyon kişinin kamuda çalıştığı Türkiye’de, kamuda çalışan engelli memur sayısı 2023 yılında sadece 67 bin 985 olarak açıklandı. Kamuda çalışan engelli çalışan sayısı, toplam çalışan sayısının yaklaşık yüzde 1,3’e denk geliyor.
2021 yılında yayımlanan Mevzuattan Uygulamaya Engelli Hakları İzleme Raporu’nda da engellilerin ulaşım haklarına dikkat çekiliyor. Özel tertibatlı engelli transfer aracı olan 21 büyükşehir ve il belediyesinin araçlarla hizmet verdiği ifade edildi. Bilgi edinme başvurularına cevap veren 161 ilçe belediyesi arasından yalnızca 52’sinin özel tertibatlı engelli transfer aracına sahip olduğu belirtildi.

Sesimi duyan var mı?

Bir diğer sorun ise engellilerin afetlerde yaşadıkları sorunlar. 2020 yılında İzmir’de geçen şubat ayında da Maraş merkezli yaşanan depremlerden sonra, konuşma ve işitme engelliler, deprem sonrası arama-kurtarma çalışmalarında “Sesimi duyan var mı?” çağrısına yanıt veremedikleri için endişeli. Konuşma ve işitme engellilerin geceleri boyunlarına düdük asarak uyudukları ifade ediliyor.

Anlaşmalar uygulanmıyor

Türkiye Sakatlar Derneği Genel Başkanı Şükrü Boyraz, “İmzalanan uluslararası sözleşmeler, kabul edilen ulusal yasalar ne yazık ki yok sayılıyor. Çok sayıda engelli için sağlıklı kalabilmenin koşullarını oluşturan örneğin sondalar, kolostomideler, ortez ve protezlerde, tekerlekli sandalyelerin fiyatları çok arttı. Bunun sonucunda ürün fiyatları ile SGK’nin verdiği destek arasında fark inanılmaz ölçüde açıldı. Bu nedenle engelliler için bu zorunlu ihtiyaçlara erişim artık imkânsız hale gelmiştir” dedi.

Engelli aylığı komik hale geldi

2022 sayılı yasa ile verilen engelli aylığının enflasyon karşısında değersizleşti ve bir haftalık harcamaya bile yetmez hale geldi.
Yardım miktarının belirlenmesinde aile gelirinin esas alınması birçok engellinin bu haktan yararlanmasını engelliyor. 2828 Sayılı Yasa ile sağlanan evde bakım desteği alan ve ağır bakım gerektiren engelliler rapor yönetmeliğinde yapılan değişiklikler ile kısmi bakım kapsamına alınmakta, evde bakım yardımı kesiliyor. Çalışabilir haldeki engellilerin istihdamı için yasalardaki hükümler uygulanmıyor, devlet memurluğu kadrolarına zorunlu olması gereken atamalar dahi gerçekleştirilmiyor.
Daha önce H sınıfı ehliyet almış ancak yenilemesi gereken engelliler yine rapor yönetmeliğinde yapılan olumsuz ve yanlış değişikliklerin sonucunda bu haklarını da kaybediyor. Toplu ulaşım araçlarının engelliler için erişilebilir hale getirilmesini düzenleyen 5378 sayılı yasanın ilgili hükümleri uzun yıllardır erteleniyor. Bu nedenle engellerin en temel hakkı olan ulaşım ve erişim hakları fiilen yok ediliyor” diye konuştu.

Protez fiyatları uçuyor

Döviz kuru her geçen gün rekorlar kırarken, engellilerin kullanmak zorunda olduğu işitme cihazı ve protezlerin fiyatları da son bir yılda ikiye katlandı. SGK’nın verdiği destekler ise yetersiz kalırken, yurttaşlar arada kalan binlerce TL’yi cebinden ödemek zorunda kalıyor. İşitme engellilerin kullanmak zorunda olduğu işitme cihazlarının, parçaları ve pilleri yurtdışında getiriliyor. Engellilerin kullanmak zorunda protez ve ortezler ise Türkiye’de üretilmiyor. Yurttaşın parası değer kaybederken kur farkı nedeniyle cihazlara ve protezlere her geçen gün bir zam daha geliyor.

Fark binlerce lira

Engelli yurttaşların kullanmak zorunda olduğu protez ve ortez fiyatları da son bir yılda ikiye katlandı. SGK’nın protez ve ortezler için yıllardır değiştirmediği ücret, geçen mart ayında artırıldı ancak yurttaşın cebinden ödemesi gereken fark hala çok yüksek. Binlerce liralık farkı kendi cebinden ödeyemeyen engelli yurttaşlar ya kırık ve bozuk protezlerini kullanmak zorunda kalıyor ya da evlerinden çıkamıyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) da hayatlarını devam ettirebilmek için işitme cihazlarını satın almak zorunda olan yurttaşlara desteği yok denecek kadar az. SGK, 18 yaş üstü çalışanların işitme cihazı ücretlerinin sadece 2 bin 422 TL’sini karşılıyor. Emeklilerin ise yalnızca 3 bin 28 TL’sini karşılamasının yanı sıra maaşından da yüzde 10’a denk gelen 302 TL kesinti yapılıyor. Ancak, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) milletvekillerinin ve birinci derece yakınları, SGK ödemesi yerine TBMM katkı payından yararlanıyor. Milletvekilleri ve yakınlarının aldığı işitme cihazlarının yaklaşık dört katı yani 8 bin 610 TL’si Meclis tarafından karşılanıyor.
İstanbul İşitme Cihazları Satıcıları Derneği (İŞİTMER) Başkanı ve işitme cihazları satış ve uygulama merkezi sahibi E. Arslan Arslan, “2008 yılında SGK cihaz başına 850 TL öderken dövize göre kıyaslarsak 472 Euro’ya karşılık geliyordu. 2023 yılında ise SGK 3 bin 28 TL yani 96 Euro karşılığı cihaz ödemesi yapıyor. Bir işitme cihazının en düşük fiyatının 15 bin TL olduğunu düşünürsek, SGK’nin cihaz ödeme rakamlarını artırması acil ve ivedidir” dedi.

Gıda enflasyonu yüzde 105

Öte yandan günlük yaşama dönersek Dostlar. DİSK-AR'ın yaptığı hesaplamaya göre, kasımda ortalama gıda enflasyonu yüzde 67 oldu. En yoksul yüzde 20’lik gelir grubunda ise gıda enflasyonu yüzde 105,5 olarak gerçekleşti.TÜİK ise eski ayarlarına döndü, kasım enflasyonunu beklentinin altında açıkladı: Yüzde 61,98
TÜİK'in açıkladığı verilere göre, kasımda enflasyon aylık bazda yüzde 3,28, yıllık yüzde 61,98 arttı. DİSK Araştırma'nın (DİSK-AR) ise gelir gruplarına göre gıda enflasyonunu hesapladı. Buna göre, gıda enflasyonu ortalama yüzde 67 olarak gerçekleşirken, emeklilerde gıda enflasyonu yüzde 82,5'e yükseldi. Üçüncü yüzde 20’lik gelir grubunun gıda enflasyonu yüzde 76,6 olurken, düşük gelirli ikinci yüzde 20’lik grubun gıda enflasyonu yüzde 87,8 ve en yoksul yüzde 20’lik gelir grubun gıda enflasyonu ise yüzde 105,5 olarak gerçekleşti.

Yoksulluk sınırı asgari

ücretin dört katını aştı!

BİSAM verilerine göre, kasım ayı itibarıyla açlık sınırı 13 bin 745 TL’ye yoksulluk sınırı ise 47 bin 544 TL’ye ulaştı. Buna göre yoksulluk sınırı asgari ücretin dört katını da aştı. Sağlıklı ve dengeli beslenmenin günlük maliyeti 458 TL’yi geçti.
Hesaplama, TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) harcama gruplarına göre endeks rakamları, 2003 yıllı madde fiyatları ile İstanbul Halk Ekmek, zincir market cari ay internet fiyatları ve BİSAM Beslenme Kalıbı üzerinden yapıldı. Açlık sınırı, dört kişilik bir ailenin sağlıklı ve dengeli beslenmesi için aylık yapması gereken minimum tutarı ifade ediyor.
Yoksulluk sınırı ise, açlık sınırı üzerinden hanehalkı tüketim harcamaları esas alınarak yapılan hesaplanıyor. Eğitim, sağlık, barınma, eğlence, ısınma, ulaşım gibi giderler ile birlikte bir ailenin yapması gereken harcama tutarı 47 bin 544 liraya ulaşıyor.
Sağlıklı beslenmek için her aile ferdinin alması gereken kalori miktarı farklılık gösteriyor. Yetişkin bir erkeğin sağlıklı ve dengeli beslenmesi için tüketmesi gereken gıdaların aylık karşılığı 3 bin 753 liraya ulaşırken, bu değer yetişkin bir kadın için 3 bin 603, 15-18 yaş bir genç için 3 bin 860, 4-6 yaş arası bir çocuk için 2 bin 528 lira olarak hesaplandı.

Süt ürünlerine el değmiyor

Günlük harcamalarda Kasım 2023’de en yüksek maliyet grubunu 152,52 liralık harcamayla süt ve süt ürünleri grubunun oluşturduğu belirtilen raporda et, tavuk ve balık grubu için yapılması gereken minimum günlük harcama tutarı 88,27 olarak kaydedildi. Bu tutar sebze ve meyvede 97,71 liraya ulaştı, ekmekte 33,38 lira olarak hesaplandı. Katı yağ ve sıvı yağ için 26,88 liralık günlük masraf, yumurta için 9.81, şeker, bal, reçel ve pekmez içinse 12,06 lira günlük harcama yapılması gerektiği belirtildi. Toplam günlük harcama gereksinimi 458 lira olarak hesaplandı.

YILLARA GÖRE

NE KADAR ERİDİ?

2003 yılında yıllık geliriyle 25,4 cumhuriyet altını alabilen asgari ücretli bu yıl 9,5 cumhuriyet altını alabiliyor. Asgari ücret, 2005’ten bu yanaysa 22 cumhuriyet altını kadar eridi.2024 yılı için geçerli olacak asgari ücretin belirlenmesi için ikinci toplantı 18 Aralık olarak belirlenirken, dikkatler asgari ücrete gelecek artışa odaklandı. DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR) tarafından yapılan çalışmaya göre asgari ücret yıllar içinde ciddi bir erime gösterdi.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) 20 Kasım tarihli ortalama cumhuriyet altını ortalama fiyatlarına göre, asgari ücret sadece döviz karşısında değil altın karşısında da önemli ölçüde değer kaybetti. Merkez Bankası’nın yıllık ortalama Cumhuriyet altını fiyatlarına göre 2003 yılında asgari ücretin yıllık tutarı ile 25 altın, 2005’te 31 altın alınabilmekteydi.
2003 yılında yıllık ortalama tam altın 121 lirayken asgari ücret yıllık ortalama 3 bin 72 liraydı ve asgari ücretli 25,4 tam altın alabiliyordu. Cumhuriyet altın fiyatı 2005 yılında ortalama 133,38 liraya yükselmesine karşın asgari ücretlinin bir yıllık ücreti olan 4 bin 200 lira ile 31,5 cumhuriyet altını alınabiliyordu. Son 18 yılda asgari ücretteki kayıp 22 cumhuriyet altınına denk geliyor.
Sonraki yıllarda asgari ücret, altın karşısında sürekli değer kaybetti. Yıllık alım gücü olarak 24 ile 10 cumhuriyet altını arasında seyreden asgari ücret en dramatik değer kaybını 2022 yılında yaşadı. 2022 yılında asgari ücret Ocak ve Temmuz'da artırılmasına karşın, asgari ücretlinin yıllık ortalama geliri ile alabildiği altın sayısı 8,9 oldu.Bu yıl ortalama fiyatlarla 11,8 altın alabilen asgari ücretli Kasım ayında yalnız 9,5 altın alabilir durumda.